Kolejność dziedziczenia

Ustalenie kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia to pierwszy krok do załatwienia jakichkolwiek formalności związanych ze spadkiem. Aby móc uregulować ostatnie sprawy zmarłego, korzystać z pozostawionego przez niego majątku i dokonać działu, należy ustalić tożsamość wszystkich spadkobierców i przypadające im w spadku udziały. 

Dojście do tego, kto dziedziczy, może być skomplikowane, zwłaszcza jeśli nie będą dziedziczyć osoby najbliższe (małżonek i dzieci) – mamy tu dużo ułamków. W razie potrzeby – pytajcie (w komentarzach lub na adres e-mail).

UWAGA! Zasady dziedziczenia zawsze ustalane są według prawa obowiązującego na dzień śmierci spadkodawcy. Przepisy spadkowe raz na jakiś czas ulegają zmianie – ostatnia weszła w życie 15 listopada 2023 roku (o tym poniżej). W przypadku spadkobierców osób zmarłych dawno, reguły dziedziczenia mogły być trochę inne niż opisane. 

I druga UWAGA! W przypadku dziedziczenia gospodarstwa rolnego po osobach zmarłych przed 14 lutego 2001 roku reguły dziedziczenia mogą być trochę inne – w tym okresie obowiązywały szczególne przesłanki dziedziczenia gospodarstw rolnych. Miejmy to na uwadze. 

0. Spadkobierca testamentowy

Jeśli został sporządzony testament, spadkobiercą będzie (co do zasady) osoba w nim wskazana. I tak jednak, aby uzyskać oficjalne potwierdzenie dziedziczenia (postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub wydany przez notariusza Akt Poświadczenia Dziedziczenia)  ustalić musimy wszystkich spadkobierców ustawowych, bowiem muszą oni wziąć udział w postępowaniu.

1. Pierwsi w kolejności do dziedziczenia: małżonek i zstępni

W pierwszej kolejności do spadku powołani będą najbliżsi z najbliższych: małżonek oraz dzieci (a jeśli dzieci zmarły lub odrzuciły spadek – wnuki, prawnuki i tak dalej). 

Jeżeli zmarły miał jedno, dwoje lub troje dzieci, udziały każdego z nich i udział małżonka będą takie same. Jeśli dzieci jest więcej niż troje – małżonek będzie miał ¼, a pozostałe ¾ zostaną podzielone pomiędzy dzieci w równych częściach.

Jeżeli dziecko zmarło przed spadkodawcą (lub np. odrzuciło spadek), udział, który by mu przypadał, należy się dzieciom zmarłego dziecka (wnukom spadkodawcy) w równych częściach. Zasada ta odnosi się do kolejnych pokoleń. Trochę zagmatwane, wiem, mam nadzieję że pomogą przykłady.

Przykład 1: Jan zmarł. Miał żonę Marię i 3 dzieci –  Annę, Hannę i Joannę. Dziedziczyć będą żona Maria oraz córki Anna, Hanna i Joanna po ¼ części każdy.

Przykład 2: Jan zmarł. Miał żonę Marię oraz 4 dzieci – Annę, Hannę, Joannę i Mariannę. Joanna zmarła przed nim, pozostawiając dwóch synów – Wiktora i Igora. Dziedziczyć będą: żona Maria – w udziale ¼ części, córki Anna, Hanna i Marianna – w udziałach po 3/16 części każda (¾ pozostałego spadku x ¼) oraz wnuki Wiktor i Igor w udziałach po 3/32 części (¾ x ¼ (część, która przypadłaby ich matce gdyby żyła) x ½). 

UWAGA:

Nie dziedziczą: były małżonek (po rozwodzie), małżonek w separacji, małżonek, jeśli zmarły wystąpił o rozwód lub separację z winy małżonka i żądanie to było uzasadnione.

Jeśli zmarły nie miał małżonka, dziedziczą tylko jego zstępni. 

Przykład 3: Jan zmarł jako wdowiec. Miał 3 dzieci – Annę, Hannę i Joannę. Córki dziedziczyć będą w częściach po ⅓ każda.

Przykład 4: Jan zmarł jako kawaler. Miał 3 dzieci – Annę, Hannę i Joannę. Joanna zmarła przed nim, pozostawiając dwóch synów – Wiktora i Igora. Po Janie dziedziczyć będą – Anna i Hanna – w udziałach po ⅓ części każda, oraz Wiktor i Igor, w udziałach po ⅙ (tj. ⅓ (część, która przypadłaby ich matce, gdyby żyła) x ½) części. 

2. W braku zstępnych: małżonek i rodzice

Jeśli zmarły miał żonę/męża, udziały w spadku będą następujące:

• Małżonek – ½ części
• Matka – ¼ części
• Ojciec – ¼ części

Jeśli spadkodawca nie miał małżonka – rodzice dziedziczą po ½ części każdy.

Jeśli nie zostało ustalone ojcostwo zmarłego, cały udział przypada matce.

Przykład 5: Jan zmarł. Miał żonę Marię. Nie miał potomstwa. Jego rodzice – Kamil i Kamila – ciągle żyją. Dziedziczyć będą – żona Maria w udziale ½ części oraz rodzice Kamil i Kamila – po ¼ części każdy.

3. Jeśli jedno lub oboje rodzice nie żyją: małżonek i rodzeństwo

Jeśli choć jeden rodzic nie żyje, w jego miejsce wchodzą pozostałe dzieci – rodzeństwo zmarłego. Udział małżonka zmarłego pozostaje taki sam – ½ spadku.

Jeśli zmarły nie miał rodzeństwa – cały udział przypada żyjącemu rodzicowi.

Przykład 6: Jan zmarł. Miał żonę Marię. Nie miał potomstwa. Jego matka Kamila żyje. Jego ojciec Kamil zmarł. Kamil i Kamila poza Janem mieli także syna Mariana oraz córkę Janinę, którzy żyją. Dziedziczyć będą: żona Maria w udziale ½ części, matka Kamila w udziale ¼ części, brat Marian i siostra Janina w udziałach po ⅛ części każde (¼ (część, która przypadłaby ich ojcu gdyby żył) x ½)

Jeśli któreś z rodzeństwa nie żyje, jego lub jej dzieci wchodzą w miejsce swojego rodzica. Zasada ta idzie dalej – jeśli kuzyni zmarłego nie żyją, ale żyją ich dzieci, dzieci te będą dziedziczyć etc.

4. W braku zstępnych, rodziców, rodzeństwa oraz zstępnych rodzeństwa: małżonek zmarłego

Jeśli nie ma zstępnych, rodziców, rodzeństwa, siostrzenic ani siostrzeńców (ani ich zstępnych) cały spadek przypada żonie/mężowi.

5. W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa: dziadkowie zmarłego, a następnie ich zstępni

Jeśli nie będzie dziedziczyć nikt z najbliższej rodziny, do spadku dochodzą dziadkowie, a jeśli ci nie żyją lub z innych przyczyn nie dziedziczą – ich dzieci (wujkowie i ciocie spadkodawcy), a dalej – dzieci ich dzieci (kuzyni spadkodawcy). I tu UWAGA ZMIANA PRAWA. Po osobach, które zmarły przed 15 listopada 2023 roku, “kolejka do dziedziczenia” będzie ciągnąć się dalej – a więc jeśli któreś z kuzynów nie dziedziczy, w jego miejsce wejdą następni zstępni i tak dalej i tak dalej. Po zmarłych, którzy zmarli w okresie od 15 listopada 2023 roku, na kuzynach (dzieciach dzieci dziadków zmarłego) kolejka się kończy – dzieci kuzynów już nie dziedziczą. 

Przykład 7: Jan zmarł. Jego żona Maria zmarła przed nim. Nie miał potomstwa. Jego rodzice Kamil i Kamila nie żyją, żyją za to rodzice Kamila – Teodor i Teodora, oraz rodzice Kamili – Stanisław i Stanisława. Dziedziczyć będą dziadkowie zmarłego Teodor, Teodora, Stanisław i Stanisława – po ¼ części każde.

Przykład 8: Jan zmarł. Jego żona Maria zmarła przed nim. Nie miał potomstwa. Jego rodzice Kamil i Kamila nie żyją, żyją za to rodzice Kamila – Teodor i Teodora. Rodzice Kamili – Stanisław i Stanisława nie żyją, ale Kamila miała siostrę Anielę, która pozostaje przy życiu. Dziedziczyć będą dziadkowie zmarłego Teodor, Teodora – po ¼ części każde oraz Aniela – w ½ części.

6. W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, dziadków, dzieci dziadków i dzieci dzieci dziadków: ci spośród pasierbów zmarłego (tj. dzieci żony/męża), których oboje rodzice już nie żyją

Jest jeszcze opcja dziedziczenia przez pasierbów zmarłego, ale pod ścisłymi warunkami – nikt z krewnych nie kwalifikuje się do dziedziczenia, a nadto oboje rodzice pasierba już nie żyją.

Przykład 9: Jan zmarł. Jego żona Maria zmarła przed nim. Jan i Maria nie mieli dzieci, ale Maria ze swoim pierwszym mężem – Aleksandrem – miała córkę Aleksandrę. Aleksander zmarł przed Janem. Dziedziczyć będzie Aleksandra w całości.

7. W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, dziadków, dzieci dziadków i dzieci dzieci dziadków oraz kwalifikujących się do dziedziczenia pasierbów: gmina ostatniego miejsca stałego pobytu zmarłego, a jeśli miejsca tego nie da się ustalić, lub było ono za granicą – Skarb Państwa.

Na koniec spadek spada na gminę lub Skarb Państwa. Zdarza się to zwłaszcza, jeśli zmarły miał same długi i wszyscy potencjalni dziedzice odrzucają spadek.