Czy testament sporządzony w Polsce będzie ważny za granicą?

W polskim prawie spadkowym istnieją trzy podstawowe formy sporządzenia testamentu: testament holograficzny (własnoręczny), testament notarialny oraz testament allograficzny (sporządzany w obecności urzędnika). Dokument przygotowany w każdej z wyżej wskazanych form – o ile spełnia odpowiednie wymogi formalne – będzie ważny i zgodnie z polskim prawem wywoła skutki prawne. 

Co jednak oczywiste, polskie prawo co do zasady obowiązuje tylko na polskim terytorium. A co w sytuacji, gdy ktoś z nas posiada majątek za granicą? Czy nieruchomości lub inne aktywa znajdujące się w innym kraju także przypadną osobie wskazanej w testamencie? To zależy…

Każde państwo ma własne zasady

Każdy kraj samodzielnie reguluje kwestie związane z dziedziczeniem majątku po zmarłych oraz uznawaniem testamentów sporządzonych wedle prawa obcego państwa. Zasadniczo największe znaczenie mają przepisy dotyczące nieruchomości, które – tak jak w Polsce – często podlegają prawu kraju, w którym się znajdują.

To oznacza, że testament sporządzony zgodnie z polskim prawem może nie być uznany za ważny w innym państwie. Przykładowo: w niektórych krajach do ważności testamentu wymagane są podpisy świadków, podczas gdy w Polsce nie jest to konieczne.

Na szczęście – nie zawsze trzeba wszystko zaczynać od nowa

Wiele państw przewiduje przepisy chroniące testatorów przed takimi rozbieżnościami –  niektóre jurysdykcje dopuszczają na przykład uznanie testamentu sporządzonego zgodnie z prawem kraju, z którym spadkodawca miał istotne powiązania (np. obywatelstwo, miejsce zamieszkania). W Unii Europejskiej dużo ujednoliciło Rozporządzenie 650/2012, które może ułatwiać dziedziczenie i uznawanie testamentów.

Co więcej, Polska jest stroną Konwencji haskiej z 1961 roku o prawie właściwym dla formy rozporządzeń testamentowych. Konwencja ta umożliwia wzajemne uznawanie testamentów sporządzonych zgodnie z prawem określonego państwa, nawet jeśli nie spełniają one lokalnych wymogów formalnych – rozporządzenie testamentowe będzie ważne, o ile jego forma jest zgodna z prawem wewnętrznym: 

• miejsca, w którym spadkodawca dokonał rozporządzenia, albo 
• obowiązującym w państwie, którego obywatelem był spadkodawca bądź w chwili dokonywania rozporządzenia, bądź w chwili śmierci, albo 
• miejsca, w którym spadkodawca miał miejsce zamieszkania bądź w chwili dokonywania rozporządzenia, bądź w chwili śmierci, albo 
• miejsca, w którym spadkodawca miał miejsce zwykłego pobytu bądź w chwili dokonywania rozporządzenia, bądź w chwili śmierci, albo 
• w odniesieniu do nieruchomości – miejsca ich położenia.

Konwencja ratyfikowana została przez wiele państw – zrobiły to między innymi Austria, Finlandia, Litwa, Irlandia, USA, Ukraina czy Wielka Brytania. Warto może zaznaczyć, że Konwencja haska dotyczy formy testamentu (czyli czy został prawidłowo sporządzony), a niekoniecznie treści (np. kwestii rezerwy, dziedziczenia ustawowego itp.).

Jak zabezpieczyć ważność testamentu za granicą?

Sama formalna możliwość uznania testamentu to jedno. W praktyce jednak nasi spadkobiercy mogą natrafić na trudności, jeśli będą musieli udowadniać ważność dokumentu przed sądem za granicą. Jak im tego oszczędzić?

Oto kilka praktycznych wskazówek:

• Przygotuj tłumaczenie przysięgłe testamentu na język kraju, w którym posiadasz majątek. Jeśli dobrze znasz ten język, możesz samodzielnie zadbać o sporządzenie testamentu w dwóch wersjach językowych.
• Zaznacz w treści testamentu, że Twoją wolą jest objęcie nim także majątku położonego za granicą. Taki zapis może pomóc przy interpretacji dokumentu.
• Rozważ sporządzenie dwóch testamentów o tej samej treści – jednego zgodnego z polskim prawem i drugiego, przygotowanego zgodnie z przepisami kraju, w którym znajduje się Twój zagraniczny majątek. Warto w tym celu skorzystać z pomocy lokalnego prawnika, który wskaże, jak poprawnie sformułować ostatnią wolę w danym państwie. Szczególnie uważać trzeba, by tak sporządzone testamenty wzajemnie się nie wykluczały.

Podsumowanie

Jeśli posiadasz majątek za granicą – szczególnie nieruchomości – testament sporządzony według polskich przepisów nie zawsze wystarczy. Aby mieć pewność, że Twoja wola zostanie wykonana także poza granicami kraju, warto odpowiednio wcześniej zadbać o jej skuteczność w świetle prawa obcego.